για την μεταλιγνιτική εποχή και τη Δίκαιη Μετάβαση στη Δυτική Μακεδονία
στη συνεδρίαση του ΔΣ της ΚΕΔΕ
Πτολεμαΐδα 1-4-2022
Αγαπητέ Πρόεδρε της ΚΕΔΕ, φίλε Δημήτρη,
Αγαπητά μέλη του ΔΣ της ΚΕΔΕ,
Αγαπητοί συνάδελφοι,
Είναι πραγματικά μεγάλη η χαρά μας να σας έχουμε σήμερα εδώ στην Πτολεμαΐδα. Η παρουσία σας τιμά την Δυτική Μακεδονία συνολικά και εκπέμπει ένα μήνυμα ότι η αποκέντρωση είναι πραγματικά ψηλά στην ατζέντα της ΚΕΔΕ. Την συνεδρίαση αυτή την εκλαμβάνουμε ως ένα πραγματικό ενδιαφέρον να αφουγκραστείτε από κοντά τις αγωνίες μας και τους προβληματισμούς μας για το μέλλον μιας περιφέρειας που βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι και σε μια επώδυνη μετάβαση.
Όπως όλοι γνωρίζετε, μετά την ανακοίνωση του Πρωθυπουργού από το βήμα του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο του 2019, της πλήρους απεξάρτηση από τον λιγνίτη έως το 2028, βιώνουμε μια βίαιη και επώδυνη αλλαγή του αναπτυξιακού μας μοντέλου, χωρίς ακόμη να έχουμε διαμορφώσει αξιόπιστες και ορατές εναλλακτικές λύσεις.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ο οποίο βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη και οι εκρηκτικές αυξήσεις στο ενεργειακό κόστος και στα καύσιμα, έδειξαν ότι όταν δεν στηριζόμαστε σε εθνικούς πόρους και στις δικές μας δυνάμεις, είμαστε εκτεθειμένοι. Σήμερα πλέον όλοι οι υπολογισμοί με το χαρτί και το μολύβι δείχνουν ότι ο λιγνίτης είναι πολύ φθηνότερος από το φυσικό αέριο, κάτι που γίνεται πλέον αντιληπτό στην τσέπη και του τελευταίου Έλληνα και ιδιαίτερα των αδυνάτων.
Να σας ενημερώσω συνάδελφοι ότι η ΠΕΔ Δυτικής Μακεδονίας, ανταποκρινόμενη στο θεσμικό της ρόλο που είναι ο συντονισμός και η εκπροσώπηση των Δήμων της Δυτικής Μακεδονίας, οργάνωσε πολύ έγκαιρα, έναν εκτεταμένο και αναλυτικό διάλογο μεταξύ των μελών του. Η ολοκλήρωση του διαλόγου αυτού, αποτυπώθηκε σε ένα ενιαίο κείμενο θέσεων και προτάσεων για μια δίκαιη μετάβαση στη μεταλιγνιτική εποχή.
Με την εμφάνιση των προτεινόμενων κειμένων από την κυβέρνηση και την έναρξη της διαδικασίας διαβούλευσης, διαπιστώνουμε δυστυχώς ότι οι εκτιμήσεις που κάναμε εξακολουθούν να παραμένουν επίκαιρες. Τονίσαμε σε όλους τους τόνους ότι η περίπτωση της Δυτικής Μακεδονίας αποτελεί μοναδικό παράδειγμα παγκοσμίως τόσο βίαιης μετάβασης μέσα σ΄ ένα ασφυκτικό χρονοδιάγραμμα. Και όλα αυτά σε μια στιγμή που η περιοχή αντιμετωπίζει ήδη εκρηκτικά προβλήματα ανεργίας, γήρανσης, μετανάστευσης και χαμηλής επιχειρηματικότητας.
Μέσα σ΄ αυτό το περίγραμμα, ακόμη και οι πιο αισιόδοξοι υπολογισμοί, δείχνουν ότι ο «λογαριασμός», πολύ απλά δεν βγαίνει με τους χρονικούς ορίζοντες του 2028, πολλώ δε μάλλον το 2023. Δυστυχώς κάθε μέρα που περνάει μας κάνει ακόμη πιο βέβαιους ότι ο περίφημος διάλογος που διεξάγεται είναι προσχηματικός ενώ πολύ φοβόμαστε ότι η διαβούλευση που γίνεται αποσκοπεί στη νομιμοποίηση προειλημμένων αποφάσεων. Το λέμε αυτό γιατί δεν βλέπουμε ότι η κυβέρνηση έχει πράγματι ευήκοα ώτα στα αιτήματα και τις προτάσεις της κοινωνίας στο τοπικό επίπεδο. Αντίθετα αυτό που βλέπουμε είναι ο αποκλεισμός της Α’θμιας Αυτοδιοίκησης και ειδικότερα της ΠΕΔ Δυτικής Μακεδονίας από την Συντονιστική Επιτροπή ΣΔΑΜ και τον παραγκωνισμό των ΠΕ Καστοριάς και Γρεβενών από τον αναπτυξιακό σχεδιασμό, τη στιγμή που Δυτική Μακεδονία θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ενιαία ως μια περιοχή που βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε βαθιά κρίση εν συνόλω.
Δυστυχώς διαπιστώνουμε ότι όχι μόνο οι εκτιμήσεις μας για τις επιπτώσεις της απολιγνιτοποίησης αλλά και οι προτάσεις μας για μια δίκαιη μετάβαση εξακολουθούν να είναι επίκαιρες. Επιτρέψτε μου να θυμίσω πολύ συνοπτικά μόνο κάποιες από αυτές για να μην καταχραστώ το χρόνο σας:
-
Να θεσπισθεί ειδική αναπτυξιακή ρήτρα που θα συναρτά τον χρονικό ορίζοντα απόσυρσης των λιγνιτικών μονάδων με αντίστοιχο ρυθμό ανάπτυξης, ικανό να αναπληρώσει τις χαμένες θέσεις εργασίας. Ο σχεδιασμός θα πρέπει να ακολουθεί τη βασική αρχή «πρώτα διασφαλίζουμε τις θέσεις εργασίας και μετά καταργούμε τις λιγνιτικές δραστηριότητες».
-
Για το μεγάλο θέμα των αποκαταστάσεων των εδαφών, θεωρούμε ότι αυτό αποτελεί αυτονόητη υποχρέωση της ΔΕΗ. Το κρίσιμο ερώτημα εδώ είναι: οι τοπικές κοινωνίες θα έχουν κάποιο όφελος από την επανάχρηση των εδαφών στον πρωτογενή τομέα ή σε άλλες δραστηριότητες που έχουν σχέση με τις αλυσίδες αξίας του τοπικού παραγωγικού συστήματος; Αυτό που βλέπουμε στο σχεδιασμό μέχρι σήμερα, είναι φαραωνικά φωτοβολταϊκά τα οποία έχουν σχεδόν μηδαμινή συμβολή στη δημιουργία νέων και βιώσιμων θέσεων εργασίας.
-
Για τις τηλεθερμάνσεις, αυτό που προτείνουμε μεταξύ άλλων είναι στις περιπτώσεις ανάπτυξης εναλλακτικών συστημάτων μικτής καύσεως λιγνίτη, η ΔΕΗ να αναλάβει τουλάχιστο για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας τους την παροχή καύσιμης ύλης, ανταποδοτικά προς τις τοπικές κοινωνίες που πλήττονται από την αποβιομηχανοποίηση της περιοχής. Σε κάθε περίπτωση, δεν θα πρέπει να διακοπεί η τροφοδοσία των συστημάτων τηλεθέρμανσης από τις υφιστάμενες πηγές, έως ότου τεθούν σε λειτουργία οι εναλλακτικές επενδύσεις παραγωγής της απολεσθείσας θερμικής ενέργειας.
-
Προτείνουμε τη συμμετοχή των Δήμων σε επενδυτικά σχέδια και στις ενεργειακές κοινότητες καθώς και την ενεργειακή αναβάθμιση των σχολικών μονάδων και αθλητικών εγκαταστάσεων. Επίσης θεωρούμε απαραίτητη την αξιοποίηση του υπάρχοντος γεωθερμικού πεδίου της περιοχής, την επιδότηση ενεργειακών φυτών για τη χρήση τους στη λειτουργία τηλεθερμάνσεων καθώς και την αξιοποίηση των στερεών αστικών αποβλήτων μέσω αεριοποίησης.
-
Θεωρούμε πολύ θετική την θέσπιση ειδικών κινήτρων και ειδικού φορολογικού καθεστώτος για την περιοχή. Τονίζουμε ωστόσο, ότι το όποιο πλέγμα κινήτρων θα πρέπει να αφορά στο σύνολο της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και όχι μόνο τον ενεργειακό άξονα. Με τη στρατηγική αυτή θα διασφαλιστεί η δημιουργία νέων και βιώσιμων θέσεων απασχόλησης στο σύνολο της περιφέρειας η οποία πλήττεται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια.
-
Προτείνουμε η περιοχή να επενδύσει στον ψηφιακό μετασχηματισμό της με επενδύσεις σε τεχνολογίες αιχμής. Αυτό απαιτεί σοβαρές επενδύσεις σε ευρυζωνικά δίκτυα νέας γενιάς, ικανές να καλύπτουν τις ανάγκες της εκπαιδευτικής, ερευνητικής και επιχειρηματικής κοινότητας καθώς και σε επενδύσεις αποθήκευσης ενέργειας και διαχείρισης ψηφιακών δεδομένων, παρόμοια με την πρόσφατη μεγάλη επένδυση της Microsoft.
-
Προτείνουμε επίσης την ίδρυση και λειτουργία του Εθνικού Πάρκου Πολιτικής Προστασίας στον χώρο της πρώην ΑΕΒΑΛ ώστε να δημιουργηθεί ένα πρότυπο κέντρο σε επίπεδο βαλκανικό και ευρωπαϊκό.
-
Η ανάταξη του παραγωγικού μοντέλου δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ολοκλήρωση των μεγάλων οδικών έργων υποδομής όπως είναι ο Ε65, ο άξονας Νίκη-Φλώρινα-Κοζάνη (Α27), Κοζάνη-Λάρισα (ΕΟ3), Φλώρινα-Πισοδέρι-Πρέσπα, Φλώρινα-Υδρούσα-Νυμφαίο, η σύνδεση της ΠΑΘΕ με τη Δυτική Μακεδονία μέσω σήραγγας 15 χιλ. από τα Πιέρια.
-
Κρίνουμε επίσης ως απαραίτητη την αυξημένη χρηματοδότηση της περιοχής από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους που αφορούν στην έρευνα και στην καινοτομία προκειμένου να συνδεθεί το παραγωγικό σύστημα με την εφαρμοσμένη έρευνα.
-
Θεωρούμε ότι ο πρωτογενής τομέας θα πρέπει να αποτελέσει έναν από τους βασικούς πυλώνες στο νέο αναπτυξιακό μοντέλο της περιοχής. Προκειμένου να εκσυγχρονιστεί και να καταστεί ανταγωνιστικός, προτείνεται η ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας μέσω της αναδιάρθρωσης καλλιεργειών, επενδύσεων σε καθετοποιημένη βάση παραγωγής, ανάπτυξη νέων καλλιεργειών και δημιουργία αλυσίδας αξίας μέσω της σύνδεσης της παραγωγής με την εμπορία τη μεταποίηση και προώθηση.
-
Στο τομέα του τουρισμού, θεωρούμε απαραίτητη τη δημιουργία ενός διακριτού, ελκυστικού και «αυθεντικού» τουριστικού branding για τη Δυτική Μακεδονία, το οποίο θα συνδέεται με την ταυτότητα της περιοχής και θα συνοδεύει την εικόνα και την εμπειρία που θα αποκομίζει ο επισκέπτης. Στο επίπεδο του θεματικού τουρισμού ιδιαίτερα, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί στοχευμένα ο βιομηχανικός τουρισμός και η σχετική με αυτόν αρχιτεκτονική κληρονομιά.
-
Το αναμενόμενο υφεσιακό σοκ στο παραγωγικό σύστημα και στην απασχόληση μετά το κλείσιμο των μονάδων το 2023, εκτιμούμε ότι θα προκαλέσει σοβαρούς τριγμούς συνοχής στον κοινωνικό ιστό με φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού. Για να αποτραπεί το ενδεχόμενο ενός τέτοιου εφιαλτικού σεναρίου, προτείνεται η κατάρτιση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου κοινωνικής συνοχής, το οποίο θα είναι ικανό να απορροφήσει όλους τους «κοινωνικούς κραδασμούς». Μέχρι σήμερα δεν έχουμε κάποιον σοβαρό σχεδιασμό στην κατεύθυνση αυτή.
-
Το σύστημα διακυβέρνησης της μετάβασης είναι ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα. Αυτό που βλέπουμε ωστόσο στο ψηφισμένο νομοσχέδιο είναι ένα υπερσυγκεντρωτικό σύστημα που δείχνει ότι δεν εμπιστεύεται την περιφέρεια, τους δήμους και τους κρίσιμους τοπικούς φορείς. Φοβόμαστε ότι μοντέλο αυτό δεν θα επιτρέψει ποτέ να αναλάβουμε οι ίδιοι την ‘’ιδιοκτησία’’ και την ευθύνη της μετάβασης στον τόπο μας περιμένοντας όλες οι αποφάσεις να λαμβάνονται στην Αθήνα. Εάν μας ενδιαφέρει μάλιστα η ευρωπαϊκή εμπειρία, θα πρέπει να πούμε ότι ένα τόσο συγκεντρωτικό μοντέλο μετάβασης από τον λιγνίτη, δεν εφαρμόζεται πουθενά στην Ευρώπη.
Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι αυτό που έχει σημασία στην παρούσα φάση, είναι ότι οι συζητήσεις, οι συσκέψεις και οι σχεδιασμοί θα πρέπει πλέον να καταλήγουν σε συγκεκριμένες αποφάσεις καθώς η κλεψύδρα του χρόνου στην κατεύθυνση μιας δίκαιης μετάβαση τελειώνει. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αποφάσεις που θα πάρουμε αυτόν τον καιρό θα έχουν ιστορική σημασία. Είτε θα αφήσουμε για τα επόμενα χρόνια μια ολόκληρη περιφέρεια στην περιδίνηση και την παρακμή, είτε θα δώσουμε προοπτική και ελπίδα στους κατοίκους της.
Ο Πρόεδρος της ΠΕΔ Δυτικής Μακεδονίας
Γιώργος Δασταμάνης
Δήμαρχος Γρεβενών
